(بنەماکانی جیۆمۆڕفۆلۆجیا - سەرەتا) .... گۆی زەوی و گەردوون

 پ.ی.د.حکمت عبدالعزیز حمد حوسەینی

------------------------------------------------

گۆی زەوی و گەردوون   

رەچەڵەکی زەوی بە گوێرەی بیردۆزە نوێکان:

    لە راستیدا ئێمە وەک موسڵمان دەزانین ئەوەی لە قورئان و فەرموودەدا هاتووە تەواو باسی ئەو راستیانەی تێدایە کە لە بوارەکانی زانستدا لێکۆڵینەوەی لە سەر دەکرێ، زۆر جار بە شێوەیەک لە قورئان یان لە فەرموودەدا باس لە راستیەکی زانستی دەکەن وەک دەرەنجامێکی کۆتایی گەڕان و بە دواداچوونی زاناکان، بە شێوەیەک کە بەڵگەیە لە سەر راستی پەیامی خوای گەورە کە لە رێگەی پێغەمبەری نەخوێندەواریدا بۆ مرۆڤایەتی ناردیە (دروود ونوێژی خوای لە سەر بێ)، لە پەرتووکە زانستیەکاندا هیچ ناکۆکیەک نیە لە نێوانیاندا، بۆ نموونە گەر بڵێین زەوی بەر لە دەوری چار ملیار ساڵ دروست بووە یان کۆەڵەی رۆژ بەر نزیکەی چاردە ملیار ساڵدا دروست بووە، لەو رووەوە قورئان و فەرموودەکان بێ ئەوەی بزانن ئەوڕۆ لەو سەردەمەدا باس لەو کاتانە بکرێت باسی لە رەهەندەکانی تایبەت بە کاتی کردییە کە لە گەڵ مێشکی و تێگەیشتنی ئەو کاتی کەسێکی بیابانی دوور لە شارستانیەت گونجاو لە رووی تێگەیشتن لە کاتەوە لە بەر ئەوە دەبینین خەڵکی ئەو بیابانە نەیان دەزانی واتای ملیۆن چییە دەبایە پێێ بڵێی هەزار هەزار لە بری ملیۆن، وەک لە ژمارەیەک لە فەرموودەکان و ئایەتە پیرۆزەکاندا، کەوایە ژمارەی هەزار هەزار کۆتا ژمارە بوو کە عەقڵیان پێدا بشکابایە بەڵام تەنها دوو جار دوو بارە کردنەوەی ووشەی هەزار بوو واتا هەزار جاران هەزار ئەی باش کەوایە چۆن ژمارەی ملیاریان لە خەڵک گەیاندبایە لە ژینگەیەکی هەژار کە ئەو ژمارەی تێدا بە کار نەدەهات مەگەر تەنها بۆ ئەوە بەکاریان هێنابا تا ژمارەی دەنکە زیخەکانی بیابانیان پێ بزانیبایە چونکە تەنها لە لم و زیخ دەوڵەمەند بوون، لە بەر ئەوە خوای گەورە لە چەندین ئایەت لە قورئانی پیرۆزدا رەهەندە زەمەنیەکانی بە شێوەیەک روون کردیتەوە بۆ خەڵکی ئەو سەردەمە کە تێیبگەن، ئەوەتا بۆ نموونە لە باسکردنی رەهەندی زەمەنی رۆژی دوا مایی دەڵێ رۆژی دوا مایی رۆژێکە بە قەد پەنجا هەزار ساڵە لەوەی ئێوە دەیانژمێرن، بیری لێ بکەوە تەنها یەک رۆژ ئەوەندەیە ئەی حەفتەکەی چەندە ئەی مانگەکەی چەندە ئەی ساڵەکەی چەندە، لە بەر ئەوە کە خوای گەورە لە سوورەتی ئەلئەعڕاف ئایەتی 54 دەڵێ (   (إن ربكم الله الذي خلق السماوات والارض في ستة ايام ثم استوى على العرش)    ) (تێکەڵ نەبێ لای خوێنەر کە لێرە باسی دروست کردنی ئاسمانەکان و زەوی نەک تەنها زەوی وەک ئەوەی لە سووڕەتی (فصلت) هاتووە کە دەڵێ لە دوو رۆژدا دروست بووە چونکە ەوێ باس لەوە دەکا کە زەوی لە دوو رۆژدا دروست کرایە، جیاوازی هەیە زەوی بە تەنیا یان ئاسمانەکان کە ئەویش دوو رۆژی خایاندووە و زەوی بە پێداویستیەکانی زەوی (پێداویستیەکانیش دوو رۆژی خایاندیە) ئەو دووەش چار رۆژ کەوایە دیسان بە هەموویانەوە دەکەن شەش رۆژ)، هەروەها هەموو کەسێکی شارەزا لە زانست و لە قورئان و فەرموودە دەزانی مرۆڤ و زەوی لە یەک کاتدا دروست نەبوونە بەڵکو مەودایەکی زۆر لە نێوان دروست کردنی هەردووکیان هەبووە، هەروەها ئەو مرۆڤەی ئەوڕۆ هەیە کە نەوەی حەزرەتی ئادەمە دروودی خوای لێ بێ ئەوە مرۆڤی سەرەتا نیە بەڵکو پێش ئەو مرۆڤە مرۆڤی دیکە هەبووە یان هەبوون، بە پێی دەقی قورئان هەبوون.

    قورئان رەهەندی زەمەنی جیاواز ئاشکرا دەکات کە ئەوڕۆ بەڵگەی لە سەرە:

     هەر لەو ئاماژانەی لە بەشێ پێشوو سەرەو روو خران دەردەکەوی کە بە راستی رەهەندە زەمەنیە جیاوازەکان بوونیان هەیە لە دەقە قورئانی و فەرموودەییکان و لە کارە و دۆزینەوە زانستیە گەردوون ناسیەکانی ئەوڕۆ، کاتێک کە لە قورئاندا دەڵی رۆژێک لە کن خوادا بە قەد ئەوەندەی ئێوە دەیانژمێرن کەوایە رەهەندی زمانی جیاواز بوونی هەیە لە بەر ئەوەی تەنانەت شوێنەکانیش وەک قەوارە بە ژمارەی یەکجار گەورەوە جیاوازیان لە نێوان دروست دەبێ، ئەو شتەی تامان دەکێشتە سەر راستیەک کە بریتیە لەوەی رەهەندی زەمەن بە پێی رەهەندی قەبارەیی شتەکان دەگۆڕی، ئایا دەکرێ بە پوختی باس لە سەلمێنەری ئەو راستیە بکرێ لە رۆژگاری ئەورۆدا؟ لەو وەڵامی ئەو پرسیارەدا وەڵامەکە بەڵێیە بێگومان، چونکە وەڵامەکەی هەر خودی زانست پێمان دەڵێ، سەرنج بدە ئەو خشتەی خوارێدا کە تیایدا درێژی رۆژ لە سەر هەر هەسارەیەک لە هەسارەکانی کۆمەڵەی رۆژ روون دەکاتەوە (بە کاتژمێر).

Planet	Day Length
Mercury	1,408 hours
Venus	5,832 hours
Earth	24 hours
Mars	25 hours
Jupiter	10 hours
Saturn	11 hours
Uranus	17 hours
Neptune	16 hours

    ئەگەر تێبینی بکرێت جیاوازیەکی زۆر هەیە لە هەسارەیەکەوە بۆ هەساررەیەکی دیکە ئەگەر بیدەیتە بەر بەراووردکاری رەها، ناتوانی تێیبگەی لەو کاتەی هۆکاری ئەو جیاوازیە نا رێکە و نا لۆجیکیە پەیوەندی بە هەندێ تایبەمەندی گشتی هەموو هەسارەکان و  تایبەت بە خودی هەر هەسارەیەک بۆ خۆی هەیە. چونکە هاوکات درێژی ساڵیش جیاوازە لە نێوان هەسارەکاندا لە بەر چەندین هۆکاردا وەک بۆ نموونە هەر بە گشتی قەبارەی هەسارەکان جیاوازە لە گەڵ یەکتردا، هەروەها جیاوزیان لە رووی دووریان لو رۆژەوە (خۆرەوە) هەر یەکەیان خولگەیەکی تایبەت بە خۆی هەیە و بە پێی دووریان درێژی ساڵ تیایان جیاواز دەبێت، بێگومان تا دوورتر بن درێژ ساڵ پتر دەبێ.   

Planet	Rotation Period	Revolution Period
Mercury	58.6 days	87.97 days
Venus	243 days	224.7 days
Earth	0.99 days	365.26 days
Mars	1.03 days	1.88 years
Jupiter	0.41 days	11.86 years
Saturn	0.45 days	29.46 years
Uranus	0.72 days	84.01 years
Neptune	0.67 days	164.79 years
Pluto	6.39 days	248.59 years

    مەبەست لێرە ئەوەی کە راستیەکانی دەقەکانی قورئان و فەرموود پێچەوانە نین لەگەڵ راستیە مێژووییە زانستیەکانی تایبەت بە زانستەکانی جیۆلۆجیا و جیۆمۆڕفۆلۆجیا بەڵکو هاوکۆک و تەریبن، بەڵام تەنها ئەو راستیانە نەبی کە چاڕلس داروین بە پێی تێگەیشتنی خۆی لێکیدایەوە و لە چارچیوە بیردۆزی گەشەسەندن دایڕشت، بەڵام هەر خودی زانست بە هەموو لقەکانی بە هەڵەداچوونی داروینی سەلماند لە رێگەی دۆزینەوە زانستیەکاندا وەک بۆ نموونە (نەخشەی بۆ ماوەیی) کە دوا بزمار بوو لە تابووتی بیردۆزەکەی درا، هاوکات ئێمە ناڵێین هەموو کارەکانی داروین ناڕاست بوون چونکە ئەو زانایەکی لێهاتوو بوو بەڵام لەو بیردۆزەی هەر خودی زانستی بە هەڵە داچوونی سەلماند، واتا ناو هێنانی داروین تاوانێکی گەورە نیە وەک زۆرێک لە خەڵک وای دەردەخەن بەڵام باوەڕ هێنان بە بیردۆزە هەڵەکەی تاوانە و وەک ئەو بە هەڵە داچوونە.

    بەڵام بە داخەوە هێشتا ژمارەیەک لەو کەسانەی دیارە خۆیان بە زانا دادەنێن ئاگایان لە پێشکەوتنە زانستیەکان نیە کە چەوتی بیردۆزەکەی داروین دەسەلمێنن یان ئەوەتا زانیاریەکانی خۆیان نوێ ناکەنەوە لە رێگەی دەرکردنی چاپی نوێ لە بەرهەمەکانیان تا خەڵکی بە لاڕیدا نەچن، لە بەر ئەوە پێویستە خەڵکی خوێندەوار و انست پەروەر بە چاوی رەخنەی بنیاتنەرانەوە سەرچاوە زانتیەکان بخوێننەوە بە تایبەت ئەوانی کۆن و ووریای ئەو هەڵانە بن کە تایبەتن بە بیردۆزی گەشە سەندن، چونکە وەک ئاماژەی پێکرا زانست دوو روو نیە و هەمیشە راستیەکانی وەک خۆی دەڵێ بێ بوێ دانە پاشخانە هزری و ئاینیەکان، بەڵکو بۆتە باشترین چەک بۆ سەلماندنی راستی قورئان و فەرموودەکانی پێغەمبەری خوا دروودی خوای لێ بێ.

    لەو سەرەتایە بێگومان خوێنەرانی ئەو زانستە زۆر راستییان لا روون دەبێتەوە بە تایبەت ئەوانی ئەو پرسیارانەیان لا دروست ببو، بەو رێنماییانەی پێشوو تێشک دەخرێتە سەر ئەو بیردۆزانەی لە ناو ونیشانەکەدا ئاماژەی پێکرا.